Ayakkabı Sektörünün Dünya’daki Genel Durumu
Ayakkabılar, çok geniş bir yelpazede yer alan çeşitler içermektedir. Kullanıcılara göre erkek, kadın ve çocuk ayakkabıları olarak sınıflandırabiliriz. Ayakkabı çeşitlerine göre, resmi, abiye, gündelik ve spor; kullanılan malzemeye göre su geçirmezler, plastik/kauçuk, deri, tekstil ve diğerleri olarak sınıflandırılır.
Bir ayakkabı üretimi 5 aşamada gerçekleşmektedir. Bunlar; kesim, saya, montaj, taban, finisaj olarak yapılmaktadır. İlk önce model çıkartılarak çizilen model kağıt ya da karton üzerinde kesilmektedir.
Dünya ayakkabı üretiminin %87’si Asya ülkeleri ile karşılanmaktadır. Dünyanın en büyük ayakkabı tüketicisi, üreticisi ve ihracatçısı Çin’dir. Çin, Asya kıtasının söz konusu üretimini
n yaklaşık %70’ini gerçekleştirmektedir. Çin’in yıllık ayakkabı tüketimi 2.600 milyon çifti geçmiştir. Bu sayı her geçen yıl artmaktadır. ABD’de ise bu sayı 1.900 milyon çiftin üzerinde seyretmektedir. ABD, 1.900 milyon çift ayakkabı ithalatı ile dünya da birinci sıradadır. ABD ile rekabette olan diğer ülkeler ise Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya, Hollanda, Polonya ve Rusya gelmektedir. Amerika Birleşik Devletleri haricinde bu sektörün toplam ithalatı 3.250 milyon çifti geçerek her geçen gün artmaktadır.
Dünya Ülkelerinin Ayakkabı Sektöründeki İhracat ve İthalat Karşılaştırmaları
Dünya ticaretindeki gelişmelere bakıldığında, ilk 15 ithalatçı ülke hariç, rekabetin düşük olduğu; İsrail, Suudi Arabistan ve Katar gibi güçlü pazarlar göze çarpıyor. Latin Amerika ülkeleri arasında ise ithalatı 18 milyon dolar ile 325 milyon dolar arasında bulunan birçok ithalatçı var. Şili ve Brezilya, yüksek ithalat rakamları ile başı çeken, potansiyel pazar olarak araştırılması ve tanıtım yapılması gereken bu ülkelerden sadece birkaçı. Uzakdoğu’da ise Singapur, Malezya, Tayland gibi ciddi ithalat yapan ülkeler mevcut.
Dünyada ihraç edilmekte olan ayakkabıların 10 milyarı Çin tarafından ihraç edilirken Hong Kong 421 milyon, Vietnam 268 milyon, İtalya 322 milyon çift ayakkabı ihraç etmişlerdir. En büyük 10 ihracatçı ülke arasında 5 Avrupa ülkesi vardır: Türkiye, İtalya, Belçika, Almanya ve Hollanda bu sıralamada yer almaktadırlar. Üretimin çok ucuz olması ucuz el emeği ile doğru orantılı olarak devam etmektedir. Her tip ayakkabı yapıla bilindiği gibi temel ihtiyaç kalemlerinden biri olan da spor ayakkabılarıdır. Son yıllarda günden güne artan deri işleme tesisleri ile birlikte deri ayakkabılarının oranı hızla artarak devam etmektedir. Bu artış neticesinde yüksek kaliteli ve moda ürünleri üretilememektedir. Kişi başı tüketim ise ortalama olarak 2.0 çift/yıl’dır. Deri ayakkabılarda işletme sayısı açısından en büyük payı %72 ile bayan ayakkabılar ve baylar için üretilen saya abiye ayakkabılar almaktadır, çalışan sayısının da fazla olduğu bu ürün grubu alt sektörde ağırlıklı
üretime sahiptir. Deri ayakkabı ihracatı 2011-2013 döneminde yılda ortalama %19 artışla önemli bir yükseliş göstermiştir.
Dünya’nın Ayakkabı Sektöründeki Krizle Mücadelesi
Dünya ülkelerinin 2020 yıl sonu itibari ile küresel ayakkabı ihracatında yaklaşık yüzde 25 kayıp yaşayacaklarını öngörülmüştür. Buna rağmen dünyanın 7. büyük üreticisi olan Türkiye, 2020’de 285 milyon çift ayakkabı ihraç ederek geçen yıla göre bu sayı 8 milyon çift artmıştır. Elde edilen gelir ise 11.9 düşüşle 819,4 milyon dolar olmuştur. 2020 yılında ayakkabı alımını artıran tek ülke %2,3 ile Çin olurken, Japonya ve Kuzey Avrupa ülkeleri ithalatta %20’ye varan düşüş yaşadılar. 2020’de %26,7 ithalatını azaltan ABD’nin önünde Avustralya ve Güney Afrika %30-35 arasında azalan ayakkabı alımları ile rekoru ellerinde tutmaktadırlar.
Ayakkabıda geçen yıl en fazla ihracat 66,2 milyon dolarla Rusya’ya yapılmıştır. Rusya’nın beraberinde 60,3 milyon dolarla Almanya, 59,9 milyon dolarla İspanya, 32.7 milyon dolarla Romanya, 23.5 milyon dolarla İngiltere ve Suudi Arabistan takip etmiştir.
Türkiye’nin deri ayakkabı alt sektöründeki en büyük tedarikçisi, diğer tüm alt sektörlerde de olduğu gibi Çin’dir. %25,9 piyasaya sahip olan Çin’i İtalya ve Endonezya izlemektedir.
En büyük ayakkabı tüketicisi Çin’dir. Türkiye ayakkabı ithalatında ilk sırada 142 milyon ABD dolar ile Çin yer almaktadır. Bu ülkeyi 129 milyon ABD dolar ithalat ile Vietnam izlemektedir. Bu iki ülke Türkiye toplam ithalatın %55’ini karışlamaktadır. Ticaret bakanlığının açıkladığı veriler doğrultusunda 2019 yılında ayakkabı ihraç ettiğimiz başlıca ülkeler arasında Rusya Federasyonu, Irak, Almanya, İspanya ve Suudi Arabistan yer almaktadır. 2019 yılında söz konusu beş ülkeye 32 milyon dolarlık ihracat gerçekleştirilmiştir.
Avrupa Birliği yaklaşık 3,1 milyar çift yaklaşık 50 milyar Euro değerindeki ayakkabı tüketimiyle bu alanda dünyada birinci sıradadır. AB ülkelerinde kişi başına yıllık ortalama 4,2 çift (100 Euro) ile 3 çift olan dünya ortalamasının üzerinde bir tüketim gerçekleştirmektedirler.
Ayakkabı moda dünyasının tasarımlarına öncülük yapan ve dünya pazarına yüksek kalitede ürünler sunan Avrupa Birliği Ayakkabı Endüstrisi üretim miktarını artırmaktan ziyade daha iyi tasarım, daha kaliteli malzeme ve daha rahat ayakkabı üretimiyle daha yüksek katma değer elde etmeye yoğunlaşmıştır. Bu yüzden de dünya ayakkabı üretiminde miktar olarak ancak %3’lük bir paya sahiptir. Yüksek iş gücü maliyeti nedeniyle Avrupa Birliği’nin dünya ayakkabı üretimi içindeki payı da her geçen gün azalmaktadır.
Dünya’da Ayakkabı Sektöründeki İstihdam Sayıları
Ayakkabıcılık sektöründe 13.500 şirket ile 198.000 kişiye istihdam sağlayan AB’nin söz konusu sektördeki dış ticaret açığı son beş yıl içerisinde iki katı artarak 7 milyar Euro’ya ulaşmıştır. Bunun nedeni ise Asya ülkelerinin düşük işgücü maliyetleri ve dış ticareti kolaylaştıran AB’ye nazaran basit standartlar ve düzenlemelere sahip olmalarıdır.Açıklanan verilere göre Dünya ayakkabı ithalatında, kıta olarak Avrupa’nın %40, ülke bazında ise Amerika Birleşik Devletleri’nin %22,4’lük pay ile dünyada en fazla ayakkabı ithalatı yaptığı görülmektedir. Türkiye’de ise bu sayı her dört ayakkabıdan birinin ithal olduğunu, bunun sebebinin ise üretimin tüketici beklentilerini tam anlamıyla karşılamamasından kaynakladığını göstermektedir.
Brezilya ayakkabı üretiminde iyi bir konumdadır. Rakamsal olarak ifade edilecek olursa, yılda 600 milyon çift üretim yapmaktadırlar. Brezilya’nın İthalatı 10 milyon çifti geçmemektedir. 450 milyon çiftlik bir iç pazarı bulunmaktadır. Brezilya’nın 160 milyon çift ihracatı bulunmaktadır. 6.250 işletmede toplam 210.000 kişi çalıştırmaktadır. Brezilya ayakkabı sanayisinde genel olarak Amerika Birleşik Devletleri ve diğer Amerika ülkelerine satış yapmaktadır. Brezilya’nın Avrupa’da en önemli pazarı İngiltere’dir. Brezilya’nın ihracatının %80’ini deri ayakkabılar oluşturmaktadır. Deri fabrikalarının artması ve bu sektörde meydana gelen değişmeler ile birlikte bu sayıda her yıl değişim gözlenebilmektedir. Brezilya’nın kişi başı tüketimi ise 2,5 çift/yıl olarak kayıtlara geçmiştir.
Dünya genelinde ayakkabıcılık sektörü saat ücretleri her geçen gün artmaktadır. Buna karşılık olarak ayakkabıcılık sanayisinde saat ücretleri, imalat sanayisi ortalamasının oldukça gerisinde kalmıştır. İmalat sanayisinde ortalama saat ücreti, ayakkabıcılık sanayisindeki saat ücretinin neredeyse iki katı olarak kayıtlara geçmektedir.Buna karşılık olarak, maaş ve ücretlerin katma değer içindeki payı, imalat sanayisinin üzerinde seyretmektedir. Türkiye’nin bu alt sektörde en büyük ihracat müşterisi Türkiye’nin toplam dış satımlarında %29ü1 payıyla Irak’tır.Ayakkabı sektörü, dünyada hız kesmeden ivme kazanmaya devam edecektir. Değişen ve gelişen teknoloji sayesinde insan gücünün azalması kaçınılmaz gerçekler arasındadır. Modaya, İnsan sağlığına ayak uydurarak ARGE çalışmaları yapmak her zaman işletmelerin faydasına olacaktır.
Ayakkabı Sektörünün Türkiye’deki Durumu
Geçmiş zamanlardan itibaren küçük sanayi görünümü kazanmaya başlayan ayakkabı sanayisi geçtiğimiz yıllarda önemli gelişmeler kaydetmiştir. 1950 ile 1960’lı yıllarda küçük sanayi yapısı değişmeden devam eden ayakkabı sektöründe 1970’li yıllarda ise sanayileşme çabaları başlayarak 80’li yıllarında ortalarında ithalat sektörüne getirilen serbestlik ile birlikte ayakkabı sanayisinin gelişmesinde de oldukça faydalı olmuştur. Sektördeki firmaların bulmakta zorluk çektiği bazı avantajları bulmasında faydalı olmuştur. Özellikle geçmiş yıllarda yapılan makine parkı yatırımları ile sektörün yüzde 30 ve yüzde 35 sanayileşmesi tamamlanmıştır. Türkiye sektöründe üretimin yüzde 65 ila yüzde 70’i ise yarı makineleşmiş işletmeler tarafından gerçekleştirilir.
Türkiye’de ayakkabı sektöründe 300.000 kişinin çalıştığı ve bunun 20.000 kişilik grubunun ise sanayileşmiş bir biçimde olduğu kayıtlara geçmiştir. Kalan 280.000 kişilik grubun ise sanayileşmiş işletmelerde istihdam edildiğinden söz edilmektedir.
Sosyal güvenlik Kurumu’nun son yıllarda yayınladığı verilere göre deri mamulleri sektöründe 65.813 kişi istihdam edilmektedir.
500 milyon çift üretim kapasitesinin olduğu söylenen ayakkabı sektöründe, ortalama olarak 280.000 çift üretim yapılmaktadır. Sektörde genel olarak askeri ayakkabılar, botlar ve iş ayakkabıları üretimi daha çok hızlanmıştır. Uluslararası standartlara uygun üretimin gerçekleştirildiği bu sektörde CE işareti bulunan ayakkabılar ülkemizde satışa sunulmakta ve diğer Avrupa Birliği ülkelerine ihraç edilmektedir.
Türkiye’de üretim çeşitlilik açısından oldukça zengindir. Taban, ökçe, kalıp, vardola ihraç edilebilmektedir. Ayakkabı yan sanayisi İstanbul başta olmak üzere, Konya ve Gaziantep, İzmir ve Ege bölgelerinde üretim oldukça iyidir.
Türkiye ayakkabı ithalatı incelendiğinde 2002 yılından itibaren; 2008 yılı sonu çıkan global krizin etkisiyle sadece 2009 yılında Türkiye’nin ayakkabı ihracatında düşüş yaşandığı, diğer yıllarda ise güçlü bir artış trendi ile istikrarlı bir şekilde arttığı gözlenmiştir.
Ülkemiz ayakkabı ihracat açısından henüz arzu edilen seviyeye ulaşamamıştır. Özellikle İspanya, Portekiz ve İtalya gibi Avrupalı üreticilerle rekabet edilecek büyük bir arz potansiyeli mevcuttur.
Türkiye’nin Ayakkabı Sektöründeki Üretim Durumu
Türkiye, geçmiş yıllarda (2010) ürettiği 174 milyon çift ayakkabıyla dünyanın en büyük üreticileri listesinin on birinci sırasında yerini almıştır. Bu yıllarda üretilen ayakkabıların 72 milyon çifti ihraç edilerek karşılık olarak ise ithalat 41 milyon çift olmuştur.
Bu rakamları para birimi olarak değerlendirecek olursak, ihracat ve ithalat için sırasıyla 358 milyon ve 626 milyon Amerika Birleşik Devletleri doları olmuştur. Böylelikle Türkiye ihracatçı ülkeler arasında dünya sıralaması on altıncılık, değer bazında ise yirmi dördüncülük olarak kayıtlara geçmiştir. İthalatta ise, Türkiye miktar bazında otuz sekizinci, değer bazında ise bu rakam yirmi altıncı olarak kayıtlara geçmiştir.
Türkiye’de ayakkabı sanayiinde tesisler İstanbul, İzmir, Gaziantep, Konya, Hatay, Isparta ve Trabzon gibi illerde yoğunlaşmaktadır. Her il genellikle belli bir ayakkabı türünde daha çok uzmanlaşmış bulunmaktadır. Örneğin, genellikle İzmir kadın ve çocuk ayakkabıları, Konya, Gaziantep erkek ayakkabıları üretimine daha fazla yönelmiştir. Türkiye’nin yıllar itibariyle ayakkabı ithalatı incelendiğinde, ihracat grafiğine paralel olarak yıllar itibariyle artış eğiliminin kuvvetli olduğu görülmektedir. Bununla beraber, son 10 yıl içinde sektöre yönelik ihracat artışı yıllık ortalama 41 Milyon ABD dolar iken, ithalat için bu değer 75 Milyon ABD dolar seviyesindedir
Türkiye ayakkabı sektöründe küçük ve orta ölçekli işletmelerin olması dolayısı ile günün trendlerine ve ekonomik döngüsüne çabuk reaksiyon verebilen oldukça güçlü bir yapıya sahiptir.
Türkiye’nin Ayakkabı Sektöründeki Ülkelerle İthalat ve İhracat Sayıları
Türkiye’nin Irak ve Suudi Arabistan’a yapılan ihracatı büyük bölümü kauçuk veya plastik ayakkabılar oluşturmaktadır. Irak ve Suudi Arabistan’a yapılan ortalama birim fiyat ise 2,32 ve 3,13$ ile birlikte Türkiye’nin 5,17$ lık ortalama birim fiyatının altında kaldığı görülmektedir. Irak ve Suudi Arabistan Türkiye’nin ayakkabı ihracatında sırası ile %12,3 ve %7,1 lik bir paya sahiptirler.
Türkiye’nin Almanya ile yaptığı ihracat Almanya’nın toplam ayakkabı ithalatının ancak binde ikisini oluşturmaktadır. Almanya ithalatında ortalama birim fiyat ise 12,94$ olduğu hesaplanırken Türkiye bu rakamın yarısına bile yaklaşamamaktadır. Ayrıca deri ayakkabı alt ürün grubu bu ülkeye yapılan ihracatın yaklaşık olarak yarısını oluşturmaktadır.
Türkiye’nin Fransa’ya ihracatı Fransa’nın toplam ayakkabı ithalatının ancak binde üçünü oluşturmaktadır. İhracatın ağırlıklı bölümü ise kauçuk ve plastik ayakkabılar olarak kayıtlara geçmektedir. Türkiye’nin bu ülkeye yaptığı ihracatta ortalama birim fiyat 5$ olarak kayıtlara geçerken bu ülkenin ortalama ithalat birim fiyatının 12,62$ olması birim fiyatımızın altında olmasının yanında kalmayıp, Türkiye’nin
ortalama ihracat birim fiyatından da düşüktür.
Çin’in Türkiye ile yaptığı ihracatın yarısı kauçuk ve plastik ayakkabılardan, geri kalan malzemeler ise deri tekstil ayakkabılardan oluşmaktadır. Türkiye’nin Çin’den yaptığı ithalat toplam ithalatının %56,2’sini oluştururken bu ülkenin toplam olarak ihracatındaki payı ise %1 dir.
Vietnam’ın Türkiye’ye ihracatı hesaplanan veriler doğrultusunda toplam ithalatının %13,3’ünü, bu ülkenin toplam ihracatının ise %2’sini oluşturmaktadır. Türkiye’nin Vietnam’dan yaptığı ithalatın yarısını deri ayakkabılar ve dörtte birinden fazlasını ise tekstil ayakkabılar oluşturmaktadır.
Türkiye’nin Bölgesel Olarak Ayakkabı Sektör Analizi
Dünya’nın ikinci en büyük ihracatçısı konumunda olan İtalya’nın ise Türkiye’ye ihracatının %85,6’sını deri ayakkabılar oluşturmaktadır. İtalya aynı zamanda dünyanın beşinci büyük ithalatçısı olarak kayıtlara geçmiştir. Türkiye ayakkabı sanayisinin başlıca üretim merkezleri İzmir ve İstanbul’dur. Ayakkabı sanayisi bu iki büyük şehirin yanı sıra Konya, Bursa, Ankara, Gaziantep, Manisa ve Denizli gibi iller de de önemli derecede üretimler yapılmaktadır.
TÜİK’in açıklamış olduğu veriler doğrultusunda ihracatçı bölgeler sıralamasında ilk sırada, 294,6 milyon ABD doları tutarındaki dış satımıyla İstanbul gelmektedir. Başlıca ihracatçı illeri sıralayacak olursak İzmir, Manisa, Denizli, Ege bölgesi, Ankara ile Konya’nın da için de yer aldığı Batı Anadolu bölgesi, sırasıyla 28,8 ve 23,4 milyon Amerika Birleşik Devletleri doları ihracat performansıyla İstanbul’un ardından ikinci ve üçüncü sıraları paylaşmaktadırlar. Dördüncü ve beşinci sırada ise sırasıyla 9,1 ve 4,6 milyon ABD doları tutarındaki dış satımları ile birlikte Akdeniz, illeri sıralayacak olursak, Osmaniye, Adana, Hatay, Mersin’dir. Batı Karadeniz ve illerini sıralayacak olursak Çorum, Samsun ve Bartın’dır.
Türkiye düşük kalite/fiyat kategorisinde ayakkabı ihraç ederken, yüksek kaliteli/fiyatlı ayakkabı ithal etmektedir. Ayakkabı sektöründe çalışan sayısı 2006 tarihinde en düşük seviyeye ulaşarak küresel kriz nedeniyle azalmıştır.
Genel olarak İzmir, İstanbul ve Ankara’dan sonra en fazla ayakkabı ihraç eden üçüncü il, en fazla ithalat yapan ikinci il konumundadır. Genel olarak ayakkabı sanayisinin dünya piyasalarında yer alan önemli ülkeleri, dikkate alarak yeni bir stratejiye ihtiyacı olduğu söylenmektedir. Düşük fiyat ve düşük kalite gibi alt gelir gruplarına yönelik ayakkabı üretiminde Türkiye’nin diğer ülkeler ile rekabet etmesi zor görünmektedir. Bu nedenler doğrultusunda üst gelir gruplarına yönelik yüksek katma değerli deri ayakkabı üretiminin hedeflendiği yeni bir stratejiye ihtiyaç vardır.
Sektörde genellikle orta ve küçük işletmelerin oluşması
nedeniyle ürün geliştirme, marka yaratma ve reklam gibi birlik modellerinin paylaşılıp, araştırma ve geliştirme çalışmalarının yapılması sağlanmalıdır.